Kościół św. Mikołaja Biskupa w Brzozowej

          W 1996 roku po objęciu Parafii zwróciłem się do Kurii Diecezjalnej i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Tarnowie o wyrażenie zgody na generalny remont kościoła parafialnego w Brzozowej pod wezwaniem św. Mikołaja Biskupa. Stan budowli był i można powiedzieć, że nadal jest w stanie krytycznym.

          Wieża, która stanowi około połowy powierzchni kościoła pochylała się na północ z powodu braku fundamentów i uszkodzonych belek podwalinowych. Po wstępnych oględzinach dokonanych przez mgr inż. Aleksandra Wałęgę, okazało się, że cały obiekt wymaga bardzo gruntownego remontu.

          Zalecone zostały, a następnie wykonane następujące prace:

Ogólne informacje o kościele i jego wyposażeniu:

• wykonanie pod dużą częścią kościoła i wieży fundamentów żelbetonowych w głąb na 140 cm. Prace te były bardzo skomplikowane z tego powodu, że trzeba było podnieść i nachylić bryłę kościoła i wieży tak, aby te fundamenty położyć i przy okazji wymienić uszkodzone na wysokości 1 metra belki podwalinowe z drewna modrzewiowego i dębowego;
• remont pokrycia dachu z częściową wymianą blachy, sygnaturki i hełmu wieży, oraz rynien i rur spustowych. Wyczyszczony został i na nowo pomalowany;
• cały dach z blachy na kościele;
• wymiana zniszczonych elementów konstrukcji dachowej kościoła i wieży;
• remont i częściowa wymiana powały w kościele;
• konserwacja konstrukcji drewnianej dachu nad kościołem wraz z uzupełnieniem i konserwacją gontów;
• wymiana oszalowania kościoła i wieży z desek na nowe, a następnie pomalowanie całości środkiem drewnoochronnym;
• wymiana instalacji elektrycznej, oświetleniowej, założenie instalacji grzewczej elektrycznej, panelowej z wkładem mikowym, oraz instalacji odgromowej;
• wymiana instalacji nagłośnieniowej, zakupienie i założenie nowego wzmacniacza i głośników;
• wymiana drzwi do zakrystii, remont stolarki drzwiowej i okiennej, wykonanie krat metalowych przeciwwłamaniowych na wszystkie okna, oraz wymiana i wzmocnienie zamków w drzwiach kościoła;
• generalny remont murowanego ogrodzenia wokół kościoła i remont groty przykościelnej;
• wyrzucenie starych płyt stanowiących pas procesyjny wokół kościoła, zniwelowanie terenu, oraz zakup i założenie nowej kostki brukowej przed wejściem wokół całego kościoła;
• założenie blachy na cokół muru wokół kościoła oraz na dzwonnicę;
• odnowienie polichromii ścian sufitów w kościele i pod wieżą oraz konserwacja ołtarza głównego, trzech bocznych, ambony, tęczy z krucyfiksem, chrzcielnicy, zegara i wszystkich bardzo pięknych i zabytkowych obrazów.

           Nadzór nad remontem i stabilności bryły kościoła, sprawował z ramienia Konserwatora Wojewódzkiego i Kurii Diecezjalnej Pan mgr inż. Aleksander Wałęga. Prace, przy bardzo ofiarnej pomocy Parafian, wykonywane były systemem gospodarczym, które wykonywali: Tadeusz Język z Faściszowej, Antoni Cieśla z Brzozowej i Stanisław Gniadek ze Słonej. Chcę nadmienić, że na te prace, pomimo naszych starań, nie otrzymaliśmy żadnej dotacji finansowej. Wszystko zostało sfinansowane z ofiar Parafian.

          Kościół ten nie tylko na zewnątrz – jeśli chodzi o jego bryłę i stabilność - potrzebował i nadal potrzebuje dalszych prac, aby zachować jego stan na najdłuższe wieki. Ogromnie pilną i konieczną sprawą jest także generalna konserwacja polichromii ścian, sufitów, ołtarzy, obrazów, ambony, chrzcielnicy itd.

          Po uzyskaniu stosownych pozwoleń prace te zostały w minimalnym stopniu rozpoczęte (dzięki dotacji 10 tys. zł z Urzędu Marszałkowskiego z Krakowa), będą nadal kontynuowane, gdy otrzymamy nowe dotacje, ponieważ 900 - osobowej Parafii nie stać na tak kosztowne prace tym bardziej, że do tej pory wszystkie prace finansowali w całości biedni Parafianie.

          Wg Ekspertów komisji konserwatorskiej w składzie: Diecezjalnego Konserwatora Zabytków w Tarnowie, ks. prof. dr Władysława Szczebaka; Rzeczoznawcy Ministerstwa Kultury ds. konserwacji malarstwa ściennego, prof. Grażyny Korpal z Krakowa; Konserwatora Dzieł Sztuki mgr Marii Lisowskiej Dziuby z Krakowa – wykonawczyni tych prac konserwatorskich; Delegatki z Tarnowa z Wojewódzkiego Oddziału SOZ – Delegatura w Tarnowie – przedstawicielki Konserwatora Wojewódzkiego Zabytków – mgr Marii Pasek, oraz miejscowego Ks. Proboszcza, mgr Stanisława Wojtasa - która to Komisja do tej pory odbyła kilka sesji roboczych w tym zabytkowym kościele – stwierdza, że polichromia ścian i sklepienia oraz wieży kościoła jest w bardzo złym stanie, gdyż warstwa malarska łuszczy się i osypuje, istnieją liczne ubytki i odspojenia w tynku, powierzchnia jest mocno zabrudzona z licznymi uszkodzeniami mechanicznymi. Podobnie sytuacja wygląda, jeśli chodzi o ołtarze, obrazy, ambonę chrzcielnice, krucyfiksy, zegar itd. Stan zachowania tych przedmiotów jest bardzo zły, nastąpiła degradacja wszystkich warstw technologicznych, które zostały zniszczone w 80%. Odbiór estetyczny tych przedmiotów jest zniekształcony przez niefachowe, niedozwolone wcześniejsze reperacje i odnowienia. Drewno i inne materiały w 85% zostało zniszczone przez czynnie żerujące drewnojady. Ten tragiczny stan zachowania obiektu i jego wyposażenia dyktuje konieczność podjęcia natychmiastowych działań zabezpieczających i konserwatorskich w celu ratowania materii zabytkowej kościoła i jego wyposażenia. A naprawdę jest co ratować, bo to rzeczywiście wielka perełka architektury drewnianej, przez wiele wieków służył celom kultycznym tej społeczności i dalej ma tę funkcję spełniać, gdyż w obecnych czasach i przy takiej ilości Parafian bardzo trudno będzie wybudować nowy kościół. Ale nawet gdyby się to kiedyś udało zrobić, trzeba ratować ten wspaniały zabytek dla przyszłych pokoleń.

          Kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja Biskupa usytuowany jest w środkowej części wsi, po wschodniej stronie głównej szosy wiejskiej, prowadzącej z Gromnika przez Brzozową do Faściszowej. Teren przykościelny znajduje się pod zboczem wzniesienia podciętego przepływającym potokiem - Brzozowianką. Ogrodzony jest murowanym z kamienia parkanem z bramą od zachodu i południa. W linię ogrodzenia w odcinku południowo-wschodnim wpisana jest murowana dzwonnica i kaplica grobowa z 1824 roku. Zabudowania plebańskie usytuowane są po zachodniej stronie drogi ok. 150 m od kościoła.

          Wieś Brzozowa istniała już około 1215 roku; szpital istniał już przed 1664 rokiem; szkoła przed 1596 rokiem, zaś Parafia powstała pod koniec XIV w., pierwsza wzmianka o jej istnieniu pochodzi z roku 1470.

          Parafia i wieś Brzozowa wśród różnych osobliwości i walorów posiada wspaniały zabytek: kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja Biskupa, który (wraz z wyposażeniem oraz otoczeniem w obrębie ogrodzenia) wpisany został decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków dnia 19.11.1979 r. do rejestru zabytków województwa tarnowskiego, pod numerem rejestru: A 186. Uzasadnienie tej decyzji jest następujące: „Kościół parafialny w Brzozowej wzniesiony został prawdopodobnie w końcu XV w. Kilkakrotnie przebudowywany i odnawiany. Drewniany, jednonawowy, konstrukcji zrębowej, szalowany, kryty blachą. Wieża na sygnaturkę o charakterze barokowym, konstrukcji słupowej. Ołtarz główny, dwa boczne w nawie – późnobarokowe, połowa XVIII w. Drzwi z zamkami i okuciami z XVI w.; odrzwia o wykroju w trójlistny ośli grzbiet. Polichromia ornamentalna i figuralna – klasycystyczna z pierwszej połowy XIX w. Chrzcielnica drewniana zapewne z XVIII w.” (Urząd Wojewódzki w Tarnowie, Wydział Kultury i Sztuki, Wojewódzki Konserwator Zabytków; L. Dz. KL. III – 5340/ 643/79).

          Zabytkowy drewniany kościół parafialny pod wezwaniem Św. Mikołaja leży na szlaku najcenniejszych drewnianych budowli sakralnych Małopolski, tzw. Szlaku Architektury Drewnianej - SAD.

          Kościół ten - gotycki z wieżą i wyposażeniem barokowym - został zbudowany prawdopodobnie przed 1497 rokiem. W ciągu wieków był kilkakrotnie przebudowywany i odnawiany miedzy innymi w latach 1665 – 1678 oraz między 1835 a 1850 rokiem, zaś poświęcony został w 1835 roku. Te przebudowy i odnawianie spowodowało zatarcie cech stylowych tego kościoła, którego architektura jest drewniana, konstrukcji zrębowej, z wieżą konstrukcji słupowej, oszalowany, kryty blachą.

          Ława fundamentowa wykonana z kamienia łamanego na zaprawie cementowo - wapiennej.

          Podwalina z belek drewna modrzewiowego i dębowego, wiązana w węgłach na zamek z czopowaniami.

          Podłogi w kościele z płyt marmurowych.

          Otwory okienne w południowych ścianach nawy prezbiterium małe, o półkolistych wykrojach górą, z oknami dwuskrzydłowymi, sześciopolowymi, mocowanymi w futrynach. Okienka przybudówek małe, prostokątne z podziałami drobno - kwaterowymi. Kościół ten jest jednonawowy, z węższym prezbiterium zamkniętym trójbocznie z prostokątną zakrystią od północy poprzedzoną sionką. Centralną część kościoła stanowi szeroka nawa prostokątna, przy niej od południa przedsionek, kruchta w przyziemiu, zwana „babińcem”.

          Ściany wykonane w konstrukcji zrębowej, z belek drewna, iglastego o przekrojach prostokątnych, wiązanych w węgłach na zamek. Z zewnątrz ściany osłonięte szalunkami deskowymi, przybijanymi w układzie pionowym na styk z listwowaniem. Przy elewacjach oszalowane słupy - lisice unoszące konstrukcję więźby dachowej. Wewnątrz ściany i sufity świątyni - pokryte polichromią figuralną i ornamentalną o charakterze klasycystycznym, w partiach stropowych i zaskrzynieniach o podziałach architektonicznych. Polichromia wykonana została w pierwszej połowie XIX wieku, i odnawiana w 1960 roku.

          Wnętrze kościoła o ścianach zwężających się ku górze, otynkowane, nakryte płaskimi stropami, w nawie z zaskrzynieniami, wspartymi na później dodanych słupach - kolumnach. Portal od południa zamknięty łukiem w kształcie tzw. zdwojonego „oślego grzbietu”. W drzwiach do zakrystii stary zamek z wykładką gotycką z XVI w.

          Otwory drzwiowe. W wejściu do przedsionka wieży i w przejściu do nawy otwory prostokątne, z drzwiami dwuskrzydłowymi, płycinowymi (w przejściu do nawy przeszklonymi). W przejściu z kruchty do nawy portal o wykroju tzw. oślego grzbietu, zdwojony. W nim drzwi deskowo - spągowe na zawiasach pasowych z zamkiem o wykładce gotyckiej z XVI wieku. Przejście z zakrystii do prezbiterium z otworem prostokątnym, w którym drzwi jednoskrzydłowe, płycinowe, przeszklone górą.

          Dachy kościoła siodłowe, strome o wspólnej dla nawy i prezbiterium kalenicy, z trzema spadkami nad zamknięciem i wydłużoną połacią nad zakrystią. Więźba dachowa drewniana, storczykowa typu gotyckiego. Połacie dachu obite blachą. W kalenicy dachu wieżyczka na sygnaturkę - barokowa, sześcioboczna, z latarnią. Wieżyczka z końca XIX wieku, obita blachą. Wieża od frontu nowsza, o ścianach pochyłych, przedzielona okapem na dwie kondygnacje, nakryta hełmem baniastym z latarnią kształtu barokowego. Kondygnacje wieży wydzielone okapem. Nad kruchtą i przedsionkiem daszki dwuspadowe.

          Polichromia wnętrza sklepienia i ścian ( z pierwszej połowy XIX w. Autor: nieznany) - wykonana jest w technice suchego fresku na pobiale leżącej na gładzonej zaprawie wapienno-piaskowej, dla której wątkiem (podłożem) są deski drewnianej budowli kościoła. Polichromia kolumn, na których wsparte są zaskrzynienia stropów w nawie pokryte marmoryzacjami w technice olejnej, ze złoconymi kapitelami. Wymiary powierzchni dekoracji malarskiej - polichromii ścian, sklepienia chóru muzycznego,- kolumn pokrytych marmoryzacjami i pomieszczenia pod wieżą (przedsionka) - około 440 metrów kwadratowych powierzchni. Dekoracja malarska wnętrza figuralno – ornamentalna pokrywająca całkowicie ściany, sklepienie i zaskrzynienia wsparte na marmoryzowanych kolumnach o złoconych kapitelach, utrzymana jest w konwencji malarstwa iluzjonistycznego. Prezentuje dobry poziom artystyczny.

          Na przeciwległych ścianach prezbiterium - północnej i południowej - namalowane są postacie w niszach, które dzięki doskonałej iluzji malarskiej oraz głębi uzyskanej światłocieniem, sugerują kamienne posągi w głębokich wnękach nisz, ujętych po bokach profilowanymi pilastrami z rzeźbiarskim ornamentem w zwieńczeniu. Tłem tego przedstawienia są marmoryzacje utrzymane w kolorze popielato-różowym, które pokrywają całkowicie powierzchnię ścian aż po boczne zaskrzynienia wsparte również na marmoryzowanych kolumnach, a oddzielone od ścian pasem ornamentu wolich oczek. Sklepienie prezbiterium i nawy oraz zaskrzynień bocznych pokrywa malowany iluzjonistycznie strop kasetonowy. W prezbiterium są to kasetony z rozetami w iluzjonistycznych obramieniach na pomarańczowo - różowym tle, natomiast w nawie i nad chórem rozety w kasetonach na tle błękitnym. Na stropie kościoła przedstawione są centralnie dwie kompozycje figuralne, kilkupostaciowe, ujęte w iluzjonistycznie malowane obramienia z malowaną imitacją światłocieniową złoconych ornamentów. Postacie kompozycji utrzymane w dobrych proporcjach. Szaty modelowane są miękko z bardzo dobrym wyczuciem formy i światłocienia. Malarska kompozycja figuralna utrzymana jest w konwencji malarstwa neobarokowego. Chór muzyczny ozdobiony jest malowanymi instrumentami na ugrowym tle w płycinach o światłocieniowych obramieniach.

          Całość dekoracji malarskiej podkreśla przestrzenność i głębię wnętrza poprzez dobrą, malarską iluzję. Koloryt polichromii utrzymany jest w ciepłych, stonowanych barwach z przewagą błękitu w kasetonach, na sklepieniu oraz różu z odcieniem szarości w marmoryzacjach ścian.

          Stan zachowania dekoracji malarskiej ścian i sklepienia bardzo zły. Opukując powierzchnię ścian, zauważono występowanie licznych odspojeń tynku od drewnianego podłoża, grożących odpadnięciem płatów tynku z polichromią. Warstwa malarska ścian mocno zabrudzona i zakurzona – widoczne zniszczenia mechaniczne, ubytki i wykruszenia tynku. Warstwa malarska przetarta i pudrująca się, z licznymi zadrapaniami wynikającymi z niewłaściwego odkurzania ścian. Obecność na powierzchni ścian przebarwień malowidła wynikających z zawilgoceń, spowodowanych zmianami wilgotności panującej we wnętrzu kościoła.

Wyposażenie wnętrza kościoła

          Ołtarz główny:

 późnobarokowy z pierwszej połowy XVIII w., architektoniczny z nad-stawą dekorowaną snycersko, z polem środkowym, flankowanym, zdwojonymi kolumienkami. W zwieńczeniu złocona gloria. Po bokach pozostałości bramek z rzeźbami św. Piotra i Pawła. W ołtarzu obraz Matki Boskiej Szkaplerznej, barokowy z przełomu XVII i XVIII w. W zasuwie obraz św. Mikołaja Bpa., nowszy z XIX w. Ołtarz z tabernakulum obrotowym, późnobarokowym z pierwszej połowy XVIII w., z płaskorzeźbionym wizerunkiem Chrystusa Ukrzyżowanego na froncie.

          Obraz Matki Bożej Szkaplerznej w ołtarzu głównym: 
- styl: wczesny barok; 
- czas powstania: druga połowa XVII w.
- szkoła sądecka;
- materiał, technika: olej, deska, drewno rzeźbione, złocone, polichromowane;
- wymiary: 105/80 cm.

Obraz przedstawia malowane twarze Madonny i Dzieciątka oraz ich dłonie, reszta przykryta drewnianą sukienką, uformowaną w szaty, tło neutralne w jednym kolorze. Twarze cieliste, jasnobrązowe z cieniami brązowymi z odcieniem szarości. Twarz Madonny lekko pociągła, o delikatnych rysach i spokojnym wyrazie. Twarz Dzieciątka okrągła o wyrazistych oczach i drobnych ustach okolona krótkimi włosami. Sukienka drewniana, płaskorzeźbiona, uformowana w postaci szerokiego płaszcza Madonny, z licznymi prostymi fałdami, dekorowana rozrzuconymi luźno gwiazdkami. Szaty Dzieciątka z prostymi drobniejszymi fałdami. Na sukience szkaplerz, który trzyma Matka Boża z plakietkami z monogramami Maryi i Jezusa. Wokół głów promieniste aureole, na głowach korony. Sukienka złocona oraz pokryta połyskliwą, metaliczną polichromią. Płaszcz Maryi złoty podbity kolorem połyskliwo – niebieskim. Suknia połyskliwa czerwono – różowa. Szata Dzieciątka złota. Promienie aureoli złote. Korony metaliczne złoto – amarantowe. Obraz umieszczony jest w ołtarzu głównym, w retabulum pod zasuwą – za szkłem.

           Obraz św. Mikołaja bpa w ołtarzu głównym:

- styl: tradycje baroku, cechy sztuki ludowej; 
- czas powstania : początek XIX wieku,
- materiał i technika: olej, płótno, deska,
- wymiary: 150/102 cm.

Św. Mikołaj przedstawiony jest na tym obrazie w postaci stojącej, w stroju pontyfikalnym, z pastorałem i księgą, na której leżą trzy złote kule. Św. Mikołaj prawą ręką błogosławi. W tle w dolnej części obrazu łąka; na dalszym planie po prawej stronie las, po lewej stronie kościół w Brzozowej z kaplicą grobową i ogrodzeniem wśród drzew. Powyżej wysokie niebo. Koloryt: ziemia jasno brązowa; łąka zielona,; kościół brązowy z dachami szarymi; niebo w dolnej partii różowo pomarańczowe, zaś wyżej niebieskie i niebiesko-szare, a w najwyższych częściach brązowe z jaśniejszymi obłokami z lewej strony. Twarz świętego cielisto - brązowa, broda popielata, sutanna czarna, komża i rękawiczki szaro - białe; kapa niebieska lamowana złotem; kulki na księdze- złote. Obraz umieszczony jest w retabulum ołtarza głównego na zasuwie. Stan zachowania obrazu: zły, ponieważ istnieją grube spękania pod wierzchnia warstwą farby, fragmentami przemalowany, szczególnie w dolnej części oraz niebo.

          Ołtarz boczny – lewy ( na północnej ścianie kościoła):późnobarokowy z pierwszej połowy XVIII w. Architektoniczny z nadstawą flankowaną zdwojonymi pilastrami i zwieńczeniem w formie szczytu ujętego wolutami. W polu środkowym obraz Ecce Homo z pierwszej połowy XIX w. W górnej kondygnacji w zwieńczeniu św. Rozalia, obraz z XVIII  .W przesłonie używany jest obraz św. Jana Kantego z XVIII w.

Ołtarz boczny - prawy (na ścianie południowej kościoła):późnobarokowy z pierwszej połowy XVIII w. Architektoniczny z nadstawą flankowaną zdwojonymi, kandelowanymi pilastrami. W zwieńczeniu szczyt ujęty po bokach wazonami. W polu obraz św. Józefa z Dzieciątkiem z XX w. W zwieńczeniu obraz Serca Pana Jezusa z XX w.

  Ołtarz boczny, przy północnej ścianie nawy: o formach barokowych, pochodzący zapewne z XIX w. Architektoniczny, z nadstawą flankowaną kolumienkami, z półkolistym szczytem wydzielonym gzymsowaniem. W zwieńczeniu Gloria i rzeźby aniołów. W polu obraz Matki Bożej Różańcowej ze św. Dominikiem i Katarzyną Sieneńską z drugiej połowy XIX w. Na tabernakulum rzeźbione przedstawienie Chrystusa u słupa, zapewne z XVIII w. Mensa rzeźbiona sarkofagowa.

 Obraz św. Mikołaja Biskupa (na ścianie północnej kościoła):

Materiał technika – olej, płótno, deska
Styl – tradycje baroku, cechy sztuki ludowej
Czas powstania – początek XIX w.
Autor, szkoła, warsztat – nieznany
Wymiary: 112 x 83 cm

Święty Mikołaj stoi w szatach pontyfikalnych. Długa komża, na niej druga krótsza, kapa spięta na piersiach klamrą, na głowie infuła; w ręku pastorał. Twarz pełna z bujną brodą i wąsami. Święty błogosławi trzy dziewczynki - przedstawione w lewej dolnej części obrazu - nagie, w cebrzyku, ze złożony-mi rękami. W tle po prawej stronie fragment niskiej ściany a ponad nią drzewo i niebo. Tło z lewej strony jednolite. Koloryt: twarz świętego cielista z różowymi rumieńcami, włosy i zarost ciemnobrązowe; długa komża szarozielonkawa, komża krótsza oliwkowa, kapa czerwona, podbita ciemnozieloną tkaniną, lamowana złotym pasem z haftem złotym; księga szara, kulki cielisto - brązowe; pastorał brązowy; karnacja dziewczynek; cielista jasnobrązowa; z lewej strony tło brązowe; z prawej ściana brunatna, niebo cieliste w dolnej części i niebieskie w górnej części. Obraz jak pozostałe, mocno popękany, z pęcherzami na całej powierzchni i miejscami nalotem, mocno zniszczony.

          Obraz: Ukrzyżowanie (umieszczony na północnej ścianie pod wieżą):
styl – późny barok; 
czas powstania – druga połowa XVIII w.; 
wymiary: 235/131; 
materiał, technika – olej, płótno. 

Obraz przedstawia Chrystusa żyjącego na krzyżu na osi głównej obrazu. Po bokach postaci Matki Boskiej i św. Jana. U podstawy krzyża - czaszka i piszczel. Chrystus w bardzo głębokim skłonie o rękach prawie pionowo zawieszonych. Ciało smukłe, z lekko łagodnie zaznaczoną plastyką. Głowa lekko skierowana ku prawemu ramieniu, twarz o wyrazistych rysach, włosy faliście opadają na ramiona, na głowie korona cierniowa, wokół głowy aureola jasna z promieniami. Perisconium mocno sfalowane, z dużym sfalowanym i rozwianym zwisem na lewym boku. Z lewej strony Matka Boska stojąca ze złożonymi rękami, długiej sukni, welonie na głowie i płaszczu na ramionach. Z prawej strony św. Jan stojący z prawą ręką złożoną na piersi, lewą odsuniętą od tułowia, w długiej szacie i płaszczu na ramionach. Tło jednolite. Na krzyżu tablica z napisem hebrajskim, greckim i polskim: "Jezus Nazarenus Rex Judaeorum". Koloryt: tło ciemne, brązowo - brunatne; krzyż ciemnobrązowy: Chrystus o karnacji cielisto - szarej; perisonium biało – szare; szata św. Jana stonowana - zieleń; płaszcz czerwony; suknia Matki Bożej czerwono – różowa; płaszcz ciemnoniebieski; czaszka i piszczel szaro – biała.

          Obraz Św. Małgorzaty, męczennicy z początków IV w. umieszczony na południowej ścianie pod wieżą: rokokowy z drugiej połowy XVIII w. Postać świętej na tym obrazie przedstawiona jest ze smokiem, wężem i krzyżem w ręku. Z drugiej strony widać palący się ogień, którym zadawano jej tortury w czasie prześladowań za panowania cesarza Dioklecjana. Kiedy nadal obstawała przy wierze, została ścięta. W ręce trzyma palmę męczeństwa. Obraz bardzo zniszczony z poważnym uszkodzeniem w prawym boku u dołu.

          Kościół otoczony jest masywnym murem z kamienia otynkowanym i całkowicie odnowionym w latach 1996 -1999. W tym czasie okuty został blachą.

          W otoczeniu kościoła w roku 1824 wzniesiona została barokowa, kaplica grobowa Ks. A. Wacławskiego. Murowana z kamienia, otynkowana. Kwadratowa o narożnikach zaokrąglonych, ujętych pilastrami. Nad wejściem tablica fundacyjna. Daszek namiotowy.

          Dzwonnica wolnostojąca -murowana z początku XX w., w kształcie arkady na zawieszenie dzwonów.
Dzwony: 
Pierwszy; odlany w 1769 roku, przelany po ostatniej wojnie. 
Drugi; odlany w 1808 roku a przelany w 1957 roku.
trzeci; odlany w 1965 roku. 

          Grota z figurą Matki Bożej z początków XX w. Całkowicie przebudowana i odnowiona została w latach 1997 – 1998.

         Chór muzyczny – z polichromowanym parapetem. Prospekt organowy klasycystyczny, rzeźbiony, malowany i złocony, architektoniczny o dekoracji snycerskiej, jednokondygnacjowy, pięcioosiowy. Organy z około XIX w. Zapewne przebudowane w 1835 roku.

  Polichromia wnętrza na sklepieniu (suficie):

MALOWIDŁO – Koronacja Matki Boskiej

Styl – nawiązanie do baroku
Czas powstania – około połowy XIX w.
Autor, szkoła, warsztat – nieznany
Materiał, technika – deska, tempera /?/
Wymiary: 250x450 cm.
Historia – Odnawiane przez Antoniego Potępę w 1960 roku.

To malowidło na stropie (suficie) nawy - ujęte w ozdobną iluzjonistyczną ramę prostokątną - wpisane w formę zbliżoną do owalu. Matka Boża klęczy przed Chrystusem i Bogiem Ojcem, którzy wspólnie podtrzymują koronę nad jej głową. Chrystus trzyma duży krzyż. Z lewej strony anioł z czerwoną poduszką, na której leży berło. Wokół główki aniołków. W dolnej części widoczne główki dwóch aniołków i banderola, którą zapewne podtrzymują, z napisem: „Regina . . . nob . . . ”. Koloryt: suknia Matki Bożej, niebieska, narzutka biało-popielata; szata Pana Jezusa, czerwona, płaszcz niebieski; szata Boga Ojca niebieska, płaszcz jasnobrązowy; krzyż brązowy; anioł w szacie niebieskiej, skrzydła szaro-białe, poduszka czerwona, berło złote; aniołki o karnacji cielisto - różowej, za skrzydełkami szaro - białymi.

          Polichromia wnętrza na sklepieniu (suficie):

MALOWIDŁO – „Scena w Ogrójcu”

Styl – nawiązanie do baroku
Czas powstania – ok. poł. XIX w.
Materiał, technika – deska, tempera/?/
Autor, szkoła, warsztat – nieznany
Wymiary: 190 x 350 cm
Historia – Odnawiane przez Antoniego Potępę w 1960

Na środku sklepienia (suficie) prezbiterium umiejscowione jest malowidło ujęte w prostokąt ze sceną w Ogrójcu. Komponowane w dwóch strefach – w górnej Chrystus klęczący przed stojącym z kielichem aniołem. Chrystus z prawej strony, anioł z lewej. W tle niebo i z prawej strony palma. W dolnej strefie trzej apostołowie, dwaj z nich śpiący, trzeci z wzrokiem wzniesionym ku niebu. Koloryt: szata Chrystusa czerwona, anioła szaro-niebieska i takież skrzydła, kielich złoty, niebo z lewej szaro - niebieskie, z prawej niebiesko - zielone, palma zielona z pniem piaskowo-brązowym. Apostołowie w szatach w kolorach: niebieskim, brązowym, czerwono - brązowym, zielonym.

Post scriptum

          W 1906 roku. Ks. Jan Głowacz – ówczesny Proboszcz Parafii Brzozowa – przepisał testamentalnie 46 hektarów lasu na budowę nowego kościoła w Parafii Brzozowej. Jak opowiadają starsi ludzie ten kapłan - żyjąc bardzo ubogo – za swoje oszczędności zakupił las na terenie Parafii z myślą o tym, aby jego następca za ten las zbudował nowy, murowany kościół. Obecny kościół już 200 lat temu był w stanie krytycznym, co w połączeniu z liczącą ponad 2 tys. ludzi Parafią (dzisiaj jest tylko ok. 900) stawiało przed Ks. Głowaczem pilność budowania nowej świątyni. W okresie przedwojennym czynione były pewne próby, aby ten pomysł zrealizować. Widzimy jednak, że planu tego nie dało się wykonać. Jest to tym boleśniejsze, że pisze to już siódmy następca Księdza Głowacza na probostwie, Parafii Brzozowa.

          W 1946 roku. na podstawie złodziejskiego prawa PKWN las ten został bezprawnie zabrany na Skarb Państwa i wpisany do jego ksiąg wieczystych dopiero w 1965 roku za proboszczowania Ks. Edwarda Laskowskiego. Jedno jest pewne, że przez 40 lat las ten był w posiadaniu parafii i Parafian i ta szansa została zmarnowana, oby nie bezpowrotnie, ponieważ przez te 40 lat nie zdołano spełnić testamentu Księdza Głowacza. Przed drugą wojną światową jedną z szans była propozycja pewnego Żyda, który chciał za drzewo z tego lasu rzeczywiście zbudować kościół murowany i oddać do niego klucze. Brak zgody ówczesnego Ks. Proboszcza i zapewne części parafian, uniemożliwiły spełnienie tego zamiaru.

          Obecnie sytuacja jest krytyczna, gdy idzie o odzyskanie tego lasu. Od wielu lat Ks. Edward Laskowski i obecny Ks. Proboszcz - Stanisław Wojtas starali się we wszystkich instytucjach Państwowych: Prezydenta, Premiera Urzędu Rady Ministrów (gdzie odbyło się kilka posiedzeń Komisji Majątkowej w tej sprawie), Rzecznika Praw Obywatelskich, Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych, Dyrekcji Lasów w Krakowie, Wojewody Tarnowskiego, Kurii Diecezjalnej w Tarnowie i wreszcie Nadleśnictwa Gromnik. Ten ostatni organ pilnujący i korzystający z ukradzionego lasu nie chce w żaden sposób wyjść naprzeciw rozwiązania tej trudnej sprawy. Wszyscy tłumaczą się, że nie ma ustawy reprywatyzacyjnej i nie można zwrócić tego lasu dawnemu właścicielowi, czyli Parafii. Ostatnio Parafia była zmuszona zatrudnić na swój koszt adwokatów, co w rezultacie przyniosło tylko straty finansowe Parafian, a sprawa odzyskania lasu nie drgnęła. Sprawa odzyskania tego lasu trwa już kilkanaście lat. Rozprawy odbywały się nie tylko w Komisji Majątkowej w Warszawie, która w ostateczności sprawy nie rozstrzygnęła, lecz skierowała na drogę sądową. Po kilku rozprawach w Sądzie Okręgowym w Tarnowie, Sąd ten wydał wyrok 30 maja 2006r., stwierdzający, że nie mamy prawa do tego lasu. 

My jednak wiemy i tym się pocieszamy, że, według zasad Bożych i ludzkich my to prawo mamy, ale na dzisiaj:

• brak woli politycznej...
• za dużo poprawności politycznej...
• ktoś, kiedyś o coś w przeszłości nie zadbał...
• bo, to tylko okradziony ma wciąż walczyć, zatrudniać adwokatów, tracić pieniądze biednej wspólnoty parafialnej...
• bo ten co ukradł, pilnuje i żeruje na rzeczy ukradzionej – i on to czyni w majestacie prawa złodziejskiego PKWN – już nie istniejącego, ale skutki tego prawa istnieją...
• bo – „dura lex, sed lex”...
• bo okradziony, wchodząc do sądów - ma za drzwiami zostawić sumienie i Dekalog...
• bo wreszcie, trzeba czekać na ustawę reprywatyzacyjną....

Robimy i będziemy dalej czynić, co możliwe w tym względzie, aby dzięki pomocy Bożej i inicjatywie ludzkiej kiedyś te sprawę załatwić. Wielkie uznanie dla Rady Parafialnej i wielu ludzi dobrej woli. Parafia w obecnym czasie wielkiej biedy, bezrobocia, wyludniająca się, licząca zaledwie 905 członków, a także ratująca zabytkowy kościół, który wymaga ogromnych środków nie potrafi kościoła nowego wybudować. I to jest bólów ból...

*****

Bibliografia:

• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Tom l, Województwo Krakowskie, Zeszyt 13, Powiat Tarnowski, pod red. doc. dr Jerzego Szablowskiego, opracował Józef E. Dutkiewicz, Państwowy Instytut Sztuki, Warszawa 1953).
• Schematyzmy Diecezji Tarnowskiej z lat 1967 – 2003.
• Program Prac Konserwatorskich do polichromii z I połowy XIX w. w kościele pod wezwaniem św. Mikołaja Bpa. w Brzozowej wykonany przez Panią mgr Lisowską Dziubę, Konserwatora dzieł Sztuki w Krakowie, 2003r.
• Zdjęcia wykonał mgr inż. Mariusz Gniadek.